วิธุรชาดก เป็นหนึ่งในสิบทศชาติชาดก (ทศชาติชาดก) ซึ่งเป็นเรื่องราว 10 พระชาติสุดท้ายของพระโพธิสัตว์ก่อนจะตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดยวิธุรชาดกนี้เป็นพระชาติที่ 9 ที่ทรงบำเพ็ญ “สัจจบารมี” หรือความซื่อสัตย์จริงใจต่อวาจาที่ได้ลั่นไว้ เป็นเรื่องราวที่แสดงให้เห็นว่าผู้มีสัจจะย่อมเป็นที่รักและเคารพของคนทุกหมู่เหล่า แม้กระทั่งศัตรู
เนื้อเรื่อง
ในอดีตกาล พระโพธิสัตว์ได้เสวยพระชาติเป็นอำมาตย์ผู้มีปัญญาหลักแหลมนามว่า “วิธุรบัณฑิต” รับราชการอยู่กับ พระเจ้าธนัญชัยโกรัพยะ แห่งกรุงอินทปัตถ์ ท่านมีชื่อเสียงเลื่องลือไปทั่วทั้งสามโลกว่าเป็นผู้มีปัญญาเฉียบแหลมและมีวาทศิลป์เป็นเลิศ สามารถแสดงธรรมได้อย่างไพเราะจับใจ
กิตติศัพท์ของท่านดังไปถึงนาคพิภพ ทำให้ พระนางวิมลา พระมเหสีของ ท้าววรุณนาคราช ทรงเกิดความปรารถนาอย่างแรงกล้าที่จะได้ฟังธรรมจากวิธุรบัณฑิต จึงได้แสร้งทำเป็นประชวรหนักและทูลต่อพระสวามีว่าพระนางจะหายจากอาการป่วยได้ก็ต่อเมื่อได้ “หัวใจ” ของวิธุรบัณฑิตมาเท่านั้น
ท้าววรุณนาคราชด้วยความรักในพระมเหสี จึงได้ส่ง นางอิรันทดี พระธิดาผู้เลอโฉมขึ้นไปยังโลกมนุษย์เพื่อประกาศหาผู้ที่จะสามารถนำหัวใจของวิธุรบัณฑิตมาถวายได้ โดยมีรางวัลคือการได้อภิเษกสมรสกับพระนาง
ปุณณกยักษ์ เสนาบดีของท้าวเวสสุวรรณ เมื่อได้เห็นพระนางอิรันทดีก็เกิดหลงรัก จึงได้อาสาที่จะทำงานนี้ให้สำเร็จ ปุณณกยักษ์ได้เดินทางไปยังกรุงอินทปัตถ์และได้ท้าพระเจ้าธนัญชัยโกรัพยะเล่นสกากับตน โดยมีเดิมพันคือราชสมบัติทั้งหมด กับ “สิ่งที่มีค่าที่สุด” ของพระราชา ซึ่งก็คือวิธุรบัณฑิตนั่นเอง
พระเจ้าธนัญชัยทรงพ่ายแพ้ในการเล่นสกา จึงจำต้องรักษาสัจจะและมอบวิธุรบัณฑิตให้แก่ปุณณกยักษ์ วิธุรบัณฑิตเองก็ยอมปฏิบัติตามคำมั่นสัญญาของพระราชา (สัจจบารมี) โดยไม่ขัดขืน แม้จะรู้ว่าตนเองกำลังจะถูกนำไปฆ่าเพื่อควักเอาหัวใจก็ตาม
ระหว่างการเดินทาง ปุณณกยักษ์พยายามสังหารวิธุรบัณฑิตด้วยวิธีต่างๆ แต่ก็ไม่สำเร็จ เพราะวิธุรบัณฑิตมีบุญบารมีคุ้มครองอยู่ ยักษ์จึงได้เปิดเผยความจริงทั้งหมด วิธุรบัณฑิตเมื่อได้ทราบเจตนาที่แท้จริงของพระนางวิมลา ก็ได้แสดงธรรมโปรดปุณณกยักษ์ด้วยสติปัญญาและวาทศิลป์อันเป็นเลิศ จนยักษ์เกิดความเลื่อมใสและยอมพาไปเข้าเฝ้าท้าววรุณนาคราชในนาคพิภพ
ณ ที่นั้น วิธุรบัณฑิตได้แสดงธรรมโปรดท้าววรุณนาคราชและพระนางวิมลาจนทั้งสองพระองค์บรรลุธรรมและละซึ่งความปรารถนาในหัวใจของท่าน พระนางวิมลาได้ตรัสว่า “หัวใจของบัณฑิตนั้นคือปัญญาธรรมของท่าน ซึ่งบัดนี้เราได้รับแล้ว”
วิธุรบัณฑิตจึงได้รับการปล่อยตัวและเดินทางกลับสู่กรุงอินทปัตถ์อย่างปลอดภัย พร้อมด้วยของกำนัลมากมายจากนาคพิภพ
คติสอนใจ
นิทานชาดก เรื่อง วิธุรชาดก (วิธุรบัณฑิต) นี้สอนให้รู้ว่า “สัจจะหรือความซื่อตรงต่อคำพูด เป็นคุณธรรมอันยิ่งใหญ่ที่สามารถเอาชนะใจได้แม้กระทั่งศัตรู และผู้ที่มีสัจจะย่อมเป็นที่เคารพนับถือและได้รับการคุ้มครองให้รอดพ้นจากภยันตรายทั้งปวง”
พุทธภาษิต
“สจฺจํ เว อมตา วาจา” (สัจจัง เว อะมะตา วาจา) คำแปล: คำสัตย์เป็นวาจาที่ไม่ตาย (เป็นอมตะ)
