“ตาม่องล่าย” เป็นตำนานประจำถิ่น (Etiological Myth) ที่เล่าสืบต่อกันมาอย่างยาวนาน เพื่ออธิบายที่มาของลักษณะทางภูมิศาสตร์และชื่อสถานที่ต่างๆ บริเวณชายฝั่งทะเลอ่าวไทย ตั้งแต่จังหวัดเพชรบุรีไปจนถึงประจวบคีรีขันธ์ เรื่องราวนี้เป็นโศกนาฏกรรมที่เกิดจากความโลภและความผิดคำพูดของผู้เป็นพ่อ ซึ่งนำไปสู่ความขัดแย้งและความพินาศของครอบครัว
เนื้อเรื่อง
เรื่องราวโศกนาฏกรรมนี้สามารถแบ่งออกเป็นช่วงสำคัญๆ ได้ดังนี้
นางยมโดยผู้เลอโฉม
ณ หมู่บ้านอ่าวน้อย (จ.ประจวบคีรีขันธ์) มีครอบครัวหนึ่งอาศัยอยู่ ประกอบด้วย ตาม่องล่าย, ยายรำพึง และลูกสาวคนเดียวที่งดงามยิ่งนักนามว่า นางยมโดย ความงามของนางยมโดยเป็นที่เลื่องลือไปไกล จนมีชายหนุ่มผู้มีฐานะมาหมายปองถึงสองคน
คนแรกคือ เจ้าลาย ลูกชายของเจ้าเมืองเพชรบุรี ซึ่งยายรำพึงผู้เป็นแม่ได้แอบรับปากยกนางยมโดยให้ เพราะหวังในทรัพย์สินเงินทอง ส่วนอีกคนหนึ่งคือ เจ้ากรุงจีน พ่อค้าชาวจีนผู้มั่งคั่งที่ล่องเรือสำเภามาค้าขาย ซึ่งตาม่องล่ายผู้เป็นพ่อก็ได้แอบรับปากยกนางยมโดยให้เช่นกัน โดยที่ต่างฝ่ายต่างไม่รู้เรื่องของกันและกัน
โศกนาฏกรรมในวันแต่งงาน
เมื่อถึงวันกำหนดงานแต่งงาน ปัญหาก็เกิดขึ้นเมื่อขบวนขันหมากของทั้งเจ้าลายและเจ้ากรุงจีนได้เดินทางมาถึงบ้านของตาม่องล่ายในเวลาเดียวกัน ทำให้ความลับที่ทั้งสองฝ่ายแอบรับปากไว้ถูกเปิดเผยขึ้น เกิดการโต้เถียงกันอย่างรุนแรงระหว่างตาม่องล่ายและยายรำพึง ต่างฝ่ายต่างก็ไม่ยอมลดละให้อีกฝ่าย
เมื่อไม่สามารถตกลงกันได้ ตาม่องล่ายด้วยความโกรธจนขาดสติ จึงได้จับร่างของนางยมโดยผู้เป็นลูกสาวฉีกออกเป็นสองซีก
กำเนิดภูเขาและสถานที่ต่างๆ
ด้วยแรงอธิษฐานและความเศร้าโศกเสียใจอย่างสุดซึ้ง ร่างและสิ่งของต่างๆ ของครอบครัวนี้ก็ได้กลายสภาพเป็นภูเขาและสถานที่ต่างๆ ที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบัน
- ร่างครึ่งหนึ่งของ นางยมโดย ที่ตาม่องล่ายขว้างไปทางทิศเหนือ ได้กลายเป็น “เขานมสาว” (ในเขต จ.เพชรบุรี)
- เครื่องประดับและข้าวของเครื่องใช้ของนางยมโดยที่ขว้างไป ได้กลายเป็นภูเขาและเกาะต่างๆ เช่น เขาเจ้าลาย, เกาะสาก, เกาะทะลุ เป็นต้น
- ยายรำพึง เสียใจอย่างยิ่งจนสิ้นใจตาย ร่างของนางได้กลายเป็น “เขาแม่รำพึง” (ในเขต อ.บางสะพาน จ.ประจวบคีรีขันธ์)
- เจ้ากรุงจีน เมื่อผิดหวังก็ขว้างปาข้าวของลงทะเล ตะเกียบได้กลายเป็น “เขาตะเกียบ” (ในเขต อ.หัวหิน)
- ส่วน ตาม่องล่าย เองก็เสียใจจนสิ้นสติและได้ตายลงในที่สุด ร่างของเขาได้กลายเป็น “เขาตาม่องล่าย” ที่อ่าวน้อย ซึ่งมีลักษณะคล้ายคนนอนทอดร่างอยู่ริมทะเลนั่นเอง
คติสอนใจและแง่คิด
นิทานพื้นบ้าน เรื่อง ตาม่องล่าย นี้ให้แง่คิดที่สำคัญหลายประการ:
- โทษของความโลภและความเห็นแก่ตัว: ความโลภของตาม่องล่ายและยายรำพึง ที่ต่างฝ่ายต่างต้องการจะให้ลูกสาวได้แต่งงานกับคนรวยโดยไม่คำนึงถึงความรู้สึกของลูก คือต้นเหตุของโศกนาฏกรรมทั้งหมด
- ผลร้ายของการผิดคำพูด: การไม่รักษาคำพูดและการกระทำที่ขาดการไตร่ตรอง นำไปสู่ความขัดแย้งที่ไม่อาจแก้ไขได้
- ที่มาของสถานที่: เป็นเรื่องเล่าที่สร้างสรรค์ขึ้นเพื่ออธิบายที่มาของลักษณะทางภูมิศาสตร์ที่สำคัญ ทำให้สถานที่เหล่านั้นมีเรื่องราวและเป็นที่จดจำของผู้คน
พุทธภาษิต
“สจฺจํ เว อมตา วาจา” (สัจจัง เว อะมะตา วาจา) คำแปล: คำสัตย์เป็นวาจาที่ไม่ตาย (เป็นอมตะ)
