ราโชวาทชาดก เป็นหนึ่งในนิทานชาดกที่พระพุทธเจ้าได้ทรงเล่าไว้ในอดีตกาลเมื่อครั้งเสวยพระชาติเป็นราชกุมารแห่งเมืองพาราณสี เพื่อแสดงให้เห็นถึง “ราโชวาท” หรือคำสอนสำหรับพระราชา โดยเปรียบเทียบคุณธรรมของผู้นำสองรูปแบบ และชี้ให้เห็นว่าคุณธรรมที่แท้จริงอันนำไปสู่ชัยชนะที่ยิ่งใหญ่ที่สุดนั้นคืออะไร
เนื้อเรื่อง
ในอดีตกาล พระราชกุมารแห่งเมืองพาราณสี (พระโพธิสัตว์) และ พระราชกุมารแห่งเมืองโกศล หลังจากที่สำเร็จการศึกษาจากเมืองตักกศิลาแล้ว ก็ได้เสด็จเดินทางเพื่อจะกลับไปครองราชสมบัติยังเมืองของตน
ราชรถของทั้งสองพระองค์ได้มาพบกันบนเส้นทางอันคับแคบ ซึ่งสามารถผ่านไปได้เพียงทีละคันเท่านั้น สารถีของทั้งสองฝ่ายต่างก็โต้เถียงกันว่านายของตนมีพระยศสูงกว่าและควรจะได้ไปก่อน เมื่อไม่สามารถตกลงกันได้ สองราชกุมารผู้ทรงปัญญาจึงได้ตัดสินว่า “เราจะตัดสินกันด้วยคุณธรรม ใครมีคุณธรรมสูงกว่า ผู้นั้นจะได้ไปก่อน”
สารถีของเจ้าชายแห่งโกศลจึงได้เริ่มประกาศคุณธรรมของนายตนก่อนว่า “นายของเรา…ทรงชนะคนโกรธด้วยความโกรธตอบ, ทรงชนะคนไม่ดีด้วยความไม่ดีตอบ, ทรงชนะคนตระหนี่ด้วยการไม่ให้, ทรงชนะคนพูดปดด้วยคำปด… คุณธรรมของนายเราเป็นเช่นนี้ ขอท่านจงหลีกทางไป”
จากนั้น สารถีของเจ้าชายแห่งพาราณสี (พระโพธิสัตว์) จึงได้ประกาศคุณธรรมของนายตนบ้างว่า “นายของเรา…ทรงชนะคนโกรธด้วยความไม่โกรธ (เมตตา), ทรงชนะคนไม่ดีด้วยความดี, ทรงชนะคนตระหนี่ด้วยการให้ปัน (ทาน), ทรงชนะคนพูดปดด้วยคำจริง (สัจจะ)… คุณธรรมของนายเราเป็นเช่นนี้ ขอท่านจงหลีกทางไป”
เมื่อเจ้าชายแห่งโกศลและสารถีได้ฟังคุณธรรมอันประเสริฐของพระโพธิสัตว์แล้ว ก็บังเกิดความเลื่อมใสอย่างยิ่ง ต่างยอมรับว่าคุณธรรมของพระโพธิสัตว์นั้นสูงส่งกว่าอย่างแท้จริง ทั้งสองจึงได้ลงจากราชรถ ปลดม้า และเข็นราชรถของตนหลีกทางให้แก่พระโพธิสัตว์แต่โดยดี
คติสอนใจ
นิทานชาดก เรื่อง ราโชวาทชาดก (คุณธรรมของผู้นำ) นี้สอนให้รู้ว่า “ภาวะผู้นำที่แท้จริงและความยิ่งใหญ่นั้น ไม่ได้วัดกันที่อำนาจหรือพละกำลัง แต่ตัดสินกันที่คุณธรรมความดีที่อยู่ภายใน การเอาชนะความชั่วด้วยความดี และเอาชนะความโกรธด้วยความเมตตา คือคุณสมบัติของผู้นำที่ประเสริฐที่สุด”
พุทธภาษิต
“อกฺโกเธน ชิเน โกธํ อสาธุํ สาธุนา ชิเน” (อักโกเธนะ ชิเน โกธัง, อะสาธุং สาธุนา ชิเน) คำแปล: พึงชนะความโกรธด้วยความไม่โกรธ, พึงชนะคนไม่ดีด้วยความดี
