สัญชีวชาดก เป็นหนึ่งในนิทานชาดกที่พระพุทธเจ้าได้ทรงเล่าถึงอดีตชาติของพระองค์เมื่อครั้งเสวยพระชาติเป็นอาจารย์ทิศาปาโมกข์ เพื่อเป็นอุทาหรณ์สอนใจให้เห็นถึงความแตกต่างระหว่าง “ความรู้” และ “ปัญญา” และโทษอันมหันต์ของการมีวิชาความรู้แต่ขาดซึ่งวิจารณญาณในการใช้
เนื้อเรื่อง
ในอดีตกาล พระโพธิสัตว์ได้ถือกำเนิดเป็นอาจารย์ทิศาปาโมกข์ผู้มีชื่อเสียงแห่งเมืองตักกศิลา มีลูกศิษย์อยู่ 500 คน ในบรรดาลูกศิษย์เหล่านั้น มีมาณพผู้หนึ่งนามว่า “สัญชีวะ” ซึ่งได้ร่ำเรียน “มนต์ชุบชีวิตคนตาย” จากพระโพธิสัตว์จนสำเร็จ
วันหนึ่ง สัญชีวะและเพื่อนๆ ได้พากันเข้าป่าเพื่อหาฟืน และได้พบกับซากเสือโคร่งตัวหนึ่งนอนตายอยู่กลางทาง ด้วยความคึกคะนองและต้องการที่จะอวดวิชาความรู้ของตนเอง สัญชีวะจึงได้ประกาศแก่เพื่อนๆ ว่า “พวกท่านคอยดูนะ ข้าจะชุบชีวิตเสือโคร่งตัวนี้ให้ฟื้นขึ้นมา!”
เหล่าเพื่อนๆ เมื่อได้ฟังดังนั้นก็พากันตกใจและรีบห้ามปรามในทันที “อย่าเลยสหาย! ท่านอย่าทำเช่นนั้นเลย หากท่านชุบชีวิตเสือร้ายตัวนี้ขึ้นมา มันจะต้องฆ่าพวกเราทั้งหมดเป็นแน่!”
แต่สัญชีวะผู้มัวเมาในวิชาของตนกลับไม่ยอมฟังคำทัดทานนั้นเลยแม้แต่น้อย เขายังคงยืนกรานที่จะชุบชีวิตเสือขึ้นมาให้ได้ เมื่อเพื่อนๆ เห็นว่าไม่สามารถห้ามปรามได้แล้ว จึงได้พากันวิ่งหนีและปีนขึ้นไปอยู่บนต้นไม้สูงเพื่อเอาชีวิตรอด
จากนั้น สัญชีวะจึงได้เริ่มร่ายมนต์ชุบชีวิตเสือโคร่งขึ้นมา ทันทีที่สิ้นเสียงมนต์นั้นเอง เสือโคร่งที่ตายแล้วก็ได้ฟื้นคืนชีพขึ้นมาอย่างสมบูรณ์ และด้วยสัญชาตญาณของสัตว์ร้าย มันจึงได้กระโจนเข้าขย้ำคอของสัญชีวะผู้เป็นคนชุบชีวิตมันขึ้นมานั่นเองจนเสียชีวิตคาที่ จากนั้นก็ได้วิ่งหายเข้าไปในป่า
เหล่ามาณพที่เหลือเมื่อเห็นว่าเสือไปแล้ว จึงได้ลงมาจากต้นไม้แล้วเดินทางกลับไปเล่าเรื่องราวทั้งหมดให้อาจารย์ของตนฟัง
คติสอนใจ
นิทานชาดก เรื่อง สัญชีวชาดก (ปลุกมันขึ้นมาฆ่า) นี้สอนให้รู้ว่า “วิชาความรู้ที่ปราศจากปัญญาและวิจารณญาณในการใช้ ก็เปรียบเสมือนดาบสองคมที่สามารถย้อนกลับมาทำร้ายเจ้าของได้เสมอ การกระทำที่เกิดจากความอวดดีและไม่รับฟังคำทัดทานของผู้มีประสบการณ์ ย่อมนำไปสู่ความพินาศ”
พุทธภาษิต
“ยาวเทว อนตฺถาย ญตฺตํ พาลสฺส ชายติ” (ยาวะเทวะ อะนัตถายะ, ญัตตัง พาลัสสะ ชายะติ) คำแปล: ความรู้เกิดแก่คนพาล ก็เพียงเพื่อความฉิบหาย
