นารทพรหมชาดก หรือ นารทชาดก เป็นหนึ่งในสิบทศชาติชาดก (ทศชาติชาดก) ซึ่งเป็นเรื่องราว 10 พระชาติสุดท้ายของพระโพธิสัตว์ก่อนจะตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดยนารทพรหมชาดกนี้เป็นพระชาติที่ 8 ที่ทรงบำเพ็ญ “อุเบกขาบารมี” หรือการมีจิตใจที่ตั้งมั่นเป็นกลาง ไม่เอนเอียงไปด้วยความรักหรือความชัง เป็นเรื่องราวที่แสดงถึงการใช้ปัญญาและอุเบกขาธรรมในการโปรดผู้มีมิจฉาทิฐิให้กลับมาสู่สัมมาทิฐิ
เนื้อเรื่อง
ในอดีตกาล พระเจ้าอังคติราช แห่งกรุงมิถิลา ทรงเป็นกษัตริย์ที่ตั้งมั่นอยู่ในทศพิธราชธรรม แต่ต่อมาได้ทรงคบหากับ คุณาชีวก นักบวชเปลือยผู้มีวาทะอันฉลาดเฉลียว คุณาชีวกได้ทูลสอนพระราชาด้วยลัทธิที่ผิดเพี้ยนว่า “บุญบาปไม่มีจริง, นรกสวรรค์ไม่มีจริง, โลกหน้าไม่มี, กรรมดีกรรมชั่วไม่มีผล, สรรพสัตว์ล้วนเป็นไปตามยถากรรม เมื่อถึงเวลาก็สิ้นสุดกันไปเอง”
พระเจ้าอังคติราชเมื่อได้สดับฟังทุกวันก็ทรงคล้อยตามและเกิดเป็น “มิจฉาทิฐิ” (ความเห็นผิด) ขึ้นมา พระองค์ทรงละทิ้งการให้ทานรักษาศีล หันมาเสพสุขสำราญอยู่แต่ในวัง ทำให้ราชกิจต่างๆ เสื่อมโทรมลง
พระนางรุจาเทวี พระราชธิดาผู้ทรงปัญญาและเปี่ยมด้วยคุณธรรม รู้สึกทุกข์พระทัยอย่างยิ่งที่พระบิดาทรงเห็นผิดเป็นชอบ พระนางได้พยายามทูลทัดทานและชี้แจงเหตุผลต่างๆ แต่พระราชาก็ไม่ทรงเชื่อ พระนางรุจาเทวีจึงทรงตั้งจิตอธิษฐานอย่างแรงกล้า ขอให้เทพยดาและพรหมผู้ทรงฤทธิ์ได้โปรดมาช่วยเปลื้องมิจฉาทิฐิของพระบิดาด้วยเถิด
ในกาลนั้น พระโพธิสัตว์ได้เสวยพระชาติเป็น ท้าวมหาพรหม พระนามว่า “นารทะ” พระองค์ได้เล็งทิพยเนตรเห็นความทุกข์ของพระนางรุจาเทวีและความเห็นผิดของพระเจ้าอังคติราช ด้วยมหากรุณาจึงได้ทรงจำแลงกายเป็นดาบสผู้มีรัศมีรุ่งเรือง เหาะลงมาจากฟากฟ้ามายืนอยู่เบื้องพระพักตร์ของพระเจ้าอังคติราช
พระเจ้าอังคติราชตรัสถามถึงเหตุผลที่นรกสวรรค์มีจริง พระนารทพรหมจึงได้แสดงธรรมโปรด โดยพรรณนาถึงความน่าสะพรึงกลัวของนรกและความสุขสบายในสวรรค์อย่างละเอียด เพื่อชี้ให้เห็นถึงผลของกรรมดีและกรรมชั่วอย่างชัดเจน พระองค์ทรงแสดงธรรมด้วยจิตที่ตั้งมั่นเป็นกลาง (อุเบกขา) ไม่ได้โกรธเคืองในความเห็นผิดของพระราชา และไม่ได้ยินดีในคำสรรเสริญ เพียงมุ่งหวังจะอนุเคราะห์ให้พระราชาพ้นจากความมืดบอดเท่านั้น
ในที่สุด ด้วยเหตุผลและปัญญาบารมีของพระนารทพรหม พระเจ้าอังคติราชก็ได้สร่างจากความมัวเมา ละทิ้งมิจฉาทิฐิ และกลับมาตั้งมั่นอยู่ในคุณงามความดีและทศพิธราชธรรมดังเดิม
คติสอนใจ
นิทานชาดก เรื่อง นารทพรหมชาดก (พระนารทพรหม) นี้สอนให้รู้ว่า “การมีจิตใจที่ตั้งมั่นเป็นกลาง (อุเบกขา) ไม่เอนเอียงไปด้วยความรักหรือความชัง ย่อมทำให้เกิดปัญญาที่จะชี้แนะผู้อื่นที่หลงผิดให้กลับมาสู่ทางที่ถูกต้องได้ โดยปราศจากอคติและความขัดแย้ง”
พุทธภาษิต
“อุเปกฺขโก สทา สโต” (อุเปกขะโก สะทา สะโต) คำแปล: ผู้มีอุเบกขาย่อมมีสติอยู่ทุกเมื่อ
