“ก่องข้าวน้อยฆ่าแม่” เป็นตำนานพื้นบ้านอันน่าสลดใจของภาคอีสานที่มีชื่อเสียงและเป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลาย โดยเฉพาะในจังหวัดยโสธร ซึ่งเป็นที่ตั้งของ “พระธาตุก่องข้าวน้อย” เจดีย์ที่สร้างขึ้นเพื่อเป็นอนุสรณ์และเครื่องเตือนใจจากโศกนาฏกรรมในเรื่องเล่านี้ ตำนานเรื่องนี้เป็นอุทาหรณ์ที่ทรงพลังอย่างยิ่งในการสอนให้เห็นถึงโทษอันมหันต์ของ “ความโกรธ” และบาปที่หนักที่สุดในทางพระพุทธศาสนาคือ “การทำร้ายบุพการี”
เนื้อเรื่อง
เรื่องราวโศกนาฏกรรมนี้สามารถแบ่งออกเป็นช่วงสำคัญๆ ได้ดังนี้
ลูกชายชาวนากับความหิวโหย
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว มีลูกชายชาวนาหนุ่มผู้หนึ่ง (ในบางตำนานมีชื่อว่า “ทอง”) เขาเป็นคนขยันขันแข็งและรักแม่เป็นอย่างยิ่ง ในวันเกิดเหตุนั้น เป็นช่วงฤดูทำนาที่แดดร้อนจัด เขาได้ออกไปไถนาตั้งแต่เช้าตรู่จนกระทั่งตะวันบ่ายคล้อย ด้วยความเหน็ดเหนื่อยจากการทำงานหนักและความร้อนระอุของแสงแดด ทำให้เขารู้สึกหิวโซจนตาลาย
เขเฝ้ารอคอยแม่ผู้ชราซึ่งจะนำอาหารกลางวันมาส่งให้ที่ทุ่งนา แต่ในวันนั้นแม่ของเขากลับมาช้ากว่าปกติ ทำให้ความหิวของเขายิ่งทวีความรุนแรงขึ้นจนกลายเป็นความหงุดหงิดและโมโห
โศกนาฏกรรมจากอารมณ์ชั่ววูบ
เมื่อแม่ผู้ชราเดินทางมาถึงในที่สุด สิ่งที่ลูกชายเห็นคือแม่กำลังหาบ “ก่องข้าว” (กล่องข้าวเหนียว) ที่มีขนาดเล็กเพียงน้อยนิดมาให้เขา
ด้วยอารมณ์ “หิวจนหน้ามืด” และความโมโหที่เข้าครอบงำสติสัมปชัญญะทั้งหมด เขาก็ได้ตวาดใส่แม่ของตนว่า “แม่มัวไปทำอะไรอยู่! ข้าทำงานเหนื่อยแทบตาย หิวก็หิว แต่แม่กลับเอากล่องข้าวมาให้เพียงน้อยนิดเท่านี้ มันจะไปพอกินอะไร!”
ด้วยบันดาลโทสะและขาดการไตร่ตรอง เขาได้พลั้งมือคว้าเอาไม้คันหาบฟาดเข้าไปที่แม่ของตนเองอย่างแรง จนแม่ล้มลงและเสียชีวิตในทันที
ความจริงที่น่าสลดใจและการสร้างพระธาตุเพื่อไถ่บาป
หลังจากที่แม่สิ้นใจลง ลูกชายก็ได้นั่งลงกินข้าวเหนียวจาก “ก่องข้าวน้อย” ใบนั้น แต่เมื่อเขาเริ่มกินไปเรื่อยๆ ก็พบว่าข้าวนั้นถูกอัดแน่นอยู่เต็มก่องจนเขากินเท่าไหร่ก็ไม่หมด ในวินาทีนั้นเอง เขาก็ได้ตระหนักถึงความจริงอันน่าสลดใจว่าแม่ของเขาได้อัดข้าวมาให้เขาอย่างเต็มเปี่ยมด้วยความรักและความเป็นห่วง แต่ด้วยขนาดของก่องข้าวที่ดูเล็กจึงทำให้เขาเข้าใจผิดไป
ความสำนึกผิดและความเสียใจอย่างสุดซึ้งได้ถาโถมเข้าใส่หัวใจของเขา เขาได้ก่อกรรมอันหนักที่สุดในชีวิต คือการทำ “มาตุฆาต” เพียงเพราะอารมณ์โกรธชั่ววูบ
เพื่อเป็นการไถ่บาปและอุทิศส่วนกุศลให้กับแม่ผู้เป็นที่รัก เขาจึงได้ตัดสินใจสร้างพระธาตุเจดีย์ขึ้นองค์หนึ่งเพื่อบรรจุอัฐิของแม่ของเขา โดยเจดีย์นั้นได้ถูกสร้างให้มีรูปทรงคล้ายกับ “ก่องข้าว” เพื่อเป็นเครื่องเตือนสติคนรุ่นหลังไม่ให้ทำผิดพลาดอย่างเขาอีก ซึ่งเจดีย์องค์นั้นก็คือ “พระธาตุก่องข้าวน้อย” ที่ตั้งอยู่ในจังหวัดยโสธรมาจนถึงทุกวันนี้นั่นเอง
คติสอนใจและแง่คิด
นิทานพื้นบ้าน เรื่อง กล่องข้าวน้อยฆ่าแม่ นี้ให้แง่คิดที่สำคัญและสะเทือนใจอย่างยิ่ง:
- โทษของความโกรธ: ความโกรธที่เกิดขึ้นเพียงชั่ววูบและขาดสติ สามารถนำไปสู่การกระทำที่ผิดพลาดและสร้างโศกนาฏกรรมที่ไม่อาจแก้ไขได้ไปตลอดชีวิต
- บาปของการทำร้ายบุพการี: เป็นการย้ำเตือนถึงบาปมหันต์ของการล่วงเกินผู้มีพระคุณ โดยเฉพาะมารดาผู้ให้กำเนิด
- อย่าด่วนตัดสินจากสิ่งที่เห็น: การมองเห็นเพียง “ก่องข้าวน้อย” โดยไม่พิจารณาถึงความรักและความตั้งใจที่อยู่ภายใน คือต้นเหตุของความเข้าใจผิดทั้งหมด
พุทธภาษิต
“โกธํ ฆตฺวา สุขํ เสติ” (โกธัง ฆัตวา สุขัง เสติ) คำแปล: ฆ่าความโกรธได้ ย่อมอยู่เป็นสุข
