ภูริทัตชาดก เป็นหนึ่งในสิบทศชาติชาดก (ทศชาติชาดก) ซึ่งเป็นเรื่องราว 10 พระชาติสุดท้ายของพระโพธิสัตว์ก่อนจะตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า โดยภูริทัตชาดกนี้เป็นพระชาติที่ 6 ที่ทรงบำเพ็ญ “ศีลบารมี” หรือการรักษาศีลอย่างแน่วแน่และบริสุทธิ์ยิ่งชีวิต แม้จะต้องเผชิญกับความทุกข์ทรมานอย่างแสนสาหัสก็ตาม
เนื้อเรื่อง
พระโพธิสัตว์ได้เสวยพระชาติเป็นพญานาคราชผู้ทรงฤทธิ์นามว่า “ภูริทัต” แม้จะเพียบพร้อมด้วยทิพยสมบัติในนาคพิภพ แต่พระองค์กลับปรารถนาที่จะเกิดในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ จึงได้ตั้งพระทัยบำเพ็ญอุโบสถศีลในโลกมนุษย์ โดยการขดกายสงบนิ่งอยู่บนจอมปลวกใกล้แม่น้ำยมุนา พร้อมตั้งสัจจะอธิษฐานว่า
“แม้ใครจะต้องการหนัง เอ็น กระดูก หรือเลือดเนื้อของเรา เราก็จะยอมสละให้ จะไม่ขัดขวาง และจะไม่โกรธเคืองตอบเป็นอันขาด”
อยู่มาวันหนึ่ง มีพราหมณ์เฒ่าผู้มีอาคมนามว่า อาลัมพายน์ ได้เดินทางผ่านมาและพบพระโพธิสัตว์ ด้วยความโลภ พราหมณ์จึงได้ร่ายมนตร์จับพระโพธิสัตว์ไป แม้ว่าพระโพธิสัตว์จะทรงมีฤทธิ์เดชที่สามารถทำลายพราหมณ์ผู้นี้ให้เป็นเถ้าถ่านได้ในพริบตา แต่เพื่อที่จะรักษาศีลให้บริสุทธิ์ พระองค์จึงยอมถูกจับแต่โดยดีโดยไม่ขัดขืนเลยแม้แต่น้อย
พราหมณ์อาลัมพายน์ได้นำพระโพธิสัตว์ใส่ลงในตะกร้าแล้วเดินทางตระเวนไปตามหมู่บ้านต่างๆ เพื่อเปิดการแสดงบังคับให้พญานาคผู้ยิ่งใหญ่ต้องร่ายรำไปตามจังหวะอย่างน่าเวทนาเพื่อแลกกับเงินทอง พระโพธิสัตว์ต้องทนทุกข์ทรมานทั้งจากการถูกทุบตี บีบคั้น และความอัปยศอดสู แต่ก็ยังคงรักษาศีลของตนไว้อย่างมั่นคง ไม่เคยมีจิตคิดโกรธแค้นหรือประทุษร้ายพราหมณ์เลย
ข่าวการหายตัวไปของพญาภูริทัตได้สร้างความเดือดร้อนพระทัยแก่ครอบครัวในนาคพิภพเป็นอย่างยิ่ง พระเชษฐา (พี่ชาย) และพระขนิษฐา (น้องสาว) จึงได้ออกตามหาจนได้พบกับพระโพธิสัตว์ที่กำลังถูกบังคับให้แสดงอยู่ที่กรุงพาราณสี พระเชษฐาจึงได้แปลงกายเป็นดาบสเข้าไปท้าประลองฤทธิ์กับพราหมณ์และเอาชนะได้ในที่สุด
พราหมณ์อาลัมพายน์เมื่อพ่ายแพ้และเกรงกลัวในฤทธิ์เดชของเหล่านาค จึงได้ยอมปล่อยพระโพธิสัตว์ให้เป็นอิสระ พญาภูริทัตจึงได้เสด็จกลับสู่นาคพิภพโดยที่ศีลบารมีของพระองค์นั้นยังคงบริสุทธิ์บริบูรณ์ทุกประการ
คติสอนใจ
นิทานชาดก เรื่อง ภูริทัตชาดก (พญาครุฑภูริทัต) นี้สอนให้รู้ว่า “การรักษาคุณธรรมความดีและสัจจะวาจาอย่างแน่วแน่ แม้จะต้องเผชิญกับความทุกข์ทรมานหรือการถูกยั่วยุที่รุนแรงที่สุด ถือเป็นคุณธรรมอันสูงสุดที่ประเสริฐยิ่งกว่าทรัพย์สมบัติและอำนาจใดๆ”
พุทธภาษิต
“สีลํ โลเก อนุตฺตรํ” (สีลัง โลเก อะนุตตะรัง) คำแปล: ศีลเป็นเยี่ยมในโลก
