กุฏิทูสกชาดก เป็นหนึ่งในนิทานชาดกที่พระพุทธเจ้าได้ทรงเล่าถึงอดีตชาติของพระองค์เมื่อครั้งเสวยพระชาติเป็นพญานกกระจาบ เพื่อเป็นอุทาหรณ์สอนใจถึงความไม่รู้จักประมาณตน และโทษของการให้คำแนะนำสั่งสอนแก่บุคคลผู้เป็นพาลซึ่งไม่พร้อมที่จะรับฟัง
เนื้อเรื่อง
ในอดีตกาล ณ ป่าใหญ่แถบภูเขาหิมาลัย พระโพธิสัตว์ได้ถือกำเนิดเป็นพญานกกระจาบ อาศัยอยู่กับบริวารในรังที่สร้างขึ้นอย่างแข็งแรงและสวยงามบนกิ่งไม้ ซึ่งสามารถป้องกันลมและฝนได้เป็นอย่างดี
อยู่มาวันหนึ่ง ได้เกิดพายุฝนตกลงมาอย่างหนักตลอดทั้งวันทั้งคืน เหล่านกกระจาบต่างพากันหลบฝนอยู่ในรังของตนอย่างอบอุ่นและปลอดภัย ในขณะนั้นเอง ก็ได้มีลิงตัวหนึ่งซึ่งไม่มีที่อยู่อาศัยเป็นหลักแหล่ง ต้องตากฝนจนหนาวสั่นสะท้านไปทั้งตัว ได้ปีนขึ้นมาบนกิ่งไม้ที่พญานกกระจาบอาศัยอยู่
พญานกกระจาบโพธิสัตว์เมื่อเห็นลิงกำลังทนทุกข์ทรมานด้วยความหนาวเหน็บ ก็บังเกิดความสงสารและได้เอ่ยปากให้คำแนะนำด้วยความปรารถนาดีว่า
“สหายลิงเอ๋ย ท่านก็มีมือมีเท้าเหมือนกับมนุษย์ เหตุใดท่านจึงไม่รู้จักสร้างบ้านหรือที่อยู่อาศัยเพื่อป้องกันตนเองจากลมฝนบ้างเล่า?”
ลิงเมื่อได้ฟังดังนั้นก็บังเกิดความโกรธเป็นฟืนเป็นไฟ มันคิดว่านกกระจาบกำลังเยาะเย้ยและดูถูกตนที่ต้องตกระกำลำบาก มันจึงตวาดกลับไปว่า “หน็อยแน่! เจ้าอยู่ในรังอย่างอบอุ่นสบายดีแล้ว ยังจะมาปากดีสั่งสอนข้าอีกรึ!”
ว่าแล้วลิงผู้พาลก็แสดงสันดานอันเลวร้ายของตนออกมา มันใช้สองมือของมันจับรังของพญานกกระจาบแล้วฉีกทำลายจนย่อยยับไม่มีชิ้นดี จากนั้นก็กระโดดหนีไป ทิ้งให้พญานกกระจาบต้องไร้ที่อยู่อาศัยเช่นเดียวกับตน
คติสอนใจ
นิทานชาดก เรื่อง กุฏิทูสกชาดก (ลิงกับนกกระจาบ) นี้สอนให้รู้ว่า “การให้คำแนะนำสั่งสอนแก่บุคคลผู้เป็นพาลหรือผู้ที่ไม่พร้อมจะรับฟังด้วยอคติและความโกรธ ย่อมไม่เกิดประโยชน์อันใด มีแต่จะสร้างความเดือดร้อนและความพินาศให้แก่ตนเองเสียเปล่าๆ”
พุทธภาษิต
“สุวิชาโน ภวํ โหติ ทุวิชาโน ปราภโว” (สุวิชาโน ภะวัง โหติ, ทุวิชาโน ปะราภะโว) คำแปล: ผู้รู้ดีเป็นผู้เจริญ ผู้รู้ชั่วเป็นผู้เสื่อม
